Wilda to jedna z najbardziej charakterystycznych dzielnic Poznania, której historia sięga XIII wieku. Z pierwotnej wsi książęcej przekształciła się w istotną część miasta, zachowując przy tym swój unikalny charakter i liczne zabytki. Ta niezwykła poznańska dzielnica, z bogatą historią i wyjątkową architekturą, zasługuje na szczególną uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów odwiedzających Poznań.
Historia poznańskiej Wildy – od średniowiecznej wsi do dzielnicy miasta
Początki Wildy w średniowieczu
Historia poznańskiej dzielnicy Wilda rozpoczyna się w XIII wieku. Pierwsza wzmianka o wsi, która istniała na terenach dzisiejszej Wildy, pochodzi z 1235 roku, gdy była znana pod nazwą Wierzbica lub Wierzbice. Nazwa ta prawdopodobnie pochodziła od nazwiska jej ówczesnego właściciela. Przez wieś przebiegał ważny szlak handlowy wiodący do Wrocławia, który dzielił ją na dwie części. Prawdopodobnie z tego powodu w dokumencie lokacyjnym Poznania z 1253 roku mowa jest o dwóch wsiach o tej samej nazwie leżących obok siebie.
Początkowo Wierzbica była wsią książęcą, a następnie miejską. W czasach panowania Władysława Łokietka przeszła w ręce prywatne, stając się folwarkiem poznańskich rodzin patrycjuszowskich. Znaczącym momentem w historii dzielnicy był rok 1488, kiedy to folwark kupił Jakub Wilda, od którego nazwiska przyjęła późniejszą nazwę. Ten moment stanowi kluczowy punkt w rozwoju tożsamości dzisiejszej dzielnicy Poznania.
Wilda jako zaplecze gospodarcze Poznania
Wkrótce po nabyciu przez Jakuba Wildę, folwark przeszedł we władanie miasta Poznania. Przez kolejne stulecia Wilda pełniła funkcję gospodarczego zaplecza dla rozwijającego się Poznania. Na jej terenach uprawiano najwięcej pszenicy z posiadłości miejskich, a uzyskane ziarno mielono na mąkę w trzech wildeckich młynach. Hodowano również konie, uprawiano warzywa i trzymano drób. Działał też miejscowy browar, który z powodzeniem konkurował z miejskimi warzelniami.
Ten okres prosperity Wildy przerwał najazd szwedzki w XVII wieku. Splądrowana miejscowość, w drugiej połowie XVII stulecia, na skutek przywleczonej przez wojsko epidemii cholery, praktycznie opustoszała. Był to trudny czas zarówno dla dzielnicy, jak i całego Poznania.
Bambrzy na Wildzie
Wilda, wyludniona w początkach XVIII wieku, podobnie jak wiele innych podpoznańskich wsi została zasiedlona osadnikami przybyłymi z Bambergu. Pierwsi Bambrzy trafili na Wildę w 1747 roku. Bamberczycy pobudowali tu swoje charakterystyczne domy fachwerkowe (domy szkieletowe, m.in. z muru pruskiego). Wpływ kultury bamberskiej jest widoczny na Wildzie do dziś, choć zachowało się już niewiele oryginalnych budynków z tego okresu.
Dynamiczny rozwój w XIX wieku
Gwałtowny rozwój Wildy nastąpił w XIX wieku. Najpierw, ku uciesze poznaniaków, wzdłuż Drogi Dębińskiej powstały ogródki rozrywkowe z restauracjami, kawiarniami, muszlami koncertowymi i kręgielniami. Później na peryferyjnych terenach wsi ulokowały się zakłady przemysłowe, a bliżej miasta zaczęły powstawać okazałe kamienice.
W 1819 roku Wilda liczyła 459 mieszkańców (łącznie Górna i Dolna). Od połowy XIX wieku zaczęło powstawać coraz więcej budynków mieszkalnych i przemysłowych. Zakładano drogi, rozbudowywano infrastrukturę. Miejscowa ludność była mieszana – obok potomków osadników bamberskich Wildę zamieszkiwali Polacy i Niemcy.
Przyłączenie do Poznania
Najważniejszym momentem w historii Wildy było włączenie jej w granice Poznania, co nastąpiło 1 kwietnia 1900 roku. Wraz z Wildą do miasta przyłączono również Łazarz i Jeżyce. Mieszkańcy Wildy byli już wtedy dobrze zorganizowani i przed przyłączeniem postawili miastu szereg warunków zabezpieczających ich prawa. Domagali się kontynuacji rozpoczętych inwestycji oraz zapewnienia swoim mieszkańcom tych samych praw, które posiadali poznaniacy.
Po włączeniu do Poznania Wilda została wyznaczona w 1903 roku jako dzielnica przemysłowa. Centralnym punktem nowej dzielnicy stał się plac Bismarcka, obecny Rynek Wildecki. Dzielił on dzielnicę na dwie części: północną z zabudową typową dla tego okresu w architekturze oraz południową, gdzie dominowała zabudowa przemysłowa.
Architektura i najważniejsze zabytki Wildy
Rynek Wildecki – serce dzielnicy
Rynek Wildecki to centralny punkt Wildy, który stanowił dawne centrum osady podmiejskiej. Jest to jeden z rynków miejskich w Poznaniu, które stanowiły dawne centra osad podmiejskich, do dziś będący głównym punktem Wildy. Po włączeniu Wildy do Poznania w 1900 roku, rynek został ukształtowany w obecnej formie. W okresie zaboru pruskiego plac nosił nazwę Wildaer Markt, a w latach niemieckiej okupacji Polski (1939-1945) Horst-Wessel-Platz.
Obecnie na Rynku Wildeckim znajduje się kościół Maryi Królowej, targowisko oraz inne charakterystyczne obiekty. Jest to centrum życia społecznego i handlowego dzielnicy, gdzie organizowane są różne wydarzenia i imprezy lokalne.
Secesyjne kamienice Wildy
Wilda słynie z licznych zabytkowych kamienic, głównie w stylu secesyjnym i historyzującym, pochodzących z początku XX wieku. Spora część zabudowy Wildy to oryginalna przedwojenna zabudowa, która w stosunkowo małym stopniu ucierpiała w czasie II wojny światowej6. Dzięki temu można tu znaleźć budynki mające już ponad 100 lat, reprezentujące różne style architektoniczne.
Wśród najciekawszych kamienic wymienić można:
- Kamienicę pod Koroną przy ul. Górna Wilda 107 – wzniesioną w 1904 roku, utrzymaną w stylu neorenesansowym z elementami renesansu niderlandzkiego
- Kamienicę Ryszarda Sworowskiego przy ul. Wierzbięcice – wzniesioną w 1904 roku, której elewację zdobią przepiękne reliefowe płyciny7
- Willę Bajerleina (znaną również jako Beierleina, Bayerleina) przy ul. Różanej 13 – wyjątkowy przykład architektury willowej6
Obiekty sakralne i użyteczności publicznej
Na Wildzie znajduje się kilka interesujących obiektów sakralnych i użyteczności publicznej:
- Kościół Maryi Królowej (dawny zbór św. Mateusza) – wzniesiony w latach 1904-1907 dla ewangelickich mieszkańców Wildy, zaprojektowany przez Oscara Hosfelda. Budowla charakteryzuje się wysokimi szczytami i czworoboczną wieżą nakrytą wydatnym ośmiobocznym hełmem
- Gmach dawnej Królewskiej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn – wybudowany w 1907 roku, według projektu Heinricha Grudera, obecnie siedziba rektoratu Politechniki Poznańskiej
- Dawna łaźnia miejska z 1908 roku – ładny pawilon z gankiem wspartym na pięciu toskańskich kolumnach7
Obiekty przemysłowe i ich dziedzictwo
W krajobraz dzielnicy silnie wpisane są obiekty przemysłowe, przypominające o przemysłowej przeszłości Wildy:
- Zakłady Hipolita Cegielskiego przy ulicy 28 czerwca 1956 roku – przeniesione na Wildę w 1919 roku, stały się jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych w regionie
- Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego – powstałe w 1870 roku, obecnie część terenów przeznaczona jest na zabudowę mieszkaniową
- Dawna zajezdnia tramwajowa przy ul. Madalińskiego – miejsce, gdzie znajdują się zabytkowe tramwaje i organizowane są różne wydarzenia kulturalne
- Dawny Młyn Hermanka – do czasów współczesnych pozostał jedynie fragment młyna i spichlerza
Wilda w XX wieku i jej znaczenie dla Poznania
Okres międzywojenny i rozwój przemysłu
W okresie międzywojennym Wilda rozwijała się jako dzielnica robotnicza, gdzie mieszkali głównie pracownicy pobliskich fabryk. Po przeniesieniu w 1919 roku fabryki Hipolita Cegielskiego z Głównej na Wildę, dzielnica zyskała jeszcze bardziej przemysłowy charakter. Powstały wówczas nowe osiedla mieszkaniowe oraz instytucje kulturalne i społeczne.
Wraz z Zakładami Cegielskiego na Wildzie działały również Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (ZNTK) oraz inne mniejsze zakłady przemysłowe, co przyczyniło się do rozwoju ekonomicznego całej dzielnicy.
Wilda podczas II wojny światowej
Podczas II wojny światowej Wilda, podobnie jak cały Poznań, znalazła się pod niemiecką okupacją. W przeciwieństwie do wielu innych dzielnic miasta, zabudowa Wildy stosunkowo mało ucierpiała podczas działań wojennych, dzięki czemu zachowało się wiele oryginalnych budynków sprzed wojny. Ten fakt ma ogromne znaczenie dla dzisiejszego charakteru dzielnicy i jej wartości historycznej.
Poznański Czerwiec 1956 – Wilda jako miejsce historycznych wydarzeń
Wilda zapisała się w historii Polski jako miejsce ważnych wydarzeń społecznych. 28 czerwca 1956 roku z zakładów HCP na Wildzie wyruszył pochód strajkujących robotników, co zapoczątkowało Poznański Czerwiec – jedno z kluczowych wydarzeń w historii powojennej Polski. Na pamiątkę tych wydarzeń główną ulicę dzielnicy przemianowano na „28 Czerwca 1956 r.”
Te dramatyczne wydarzenia pokazały rolę, jaką Wilda odegrała w walce o wolność i sprawiedliwość społeczną, co na trwałe wpisało tę dzielnicę w historię polskich zrywów wolnościowych.
Okres PRL – robotnicza dzielnica Poznania
Po wojnie Wilda kontynuowała swój rozwój jako dzielnica przemysłowa. Zakłady Hipolita Cegielskiego (HCP) oraz Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (ZNTK) stały się jednymi z głównych pracodawców w regionie, zatrudniając łącznie ponad 20 tysięcy osób. To właśnie duża liczba robotników sprawiła, że Wilda była postrzegana jako dzielnica robotnicza.
Władze komunistyczne miały ambitne plany przekształcenia Wildy w nowoczesną dzielnicę dla pracującej klasy. Projekty z lat 60. XX wieku zakładały wyburzenie starej bamberskiej zabudowy oraz kamienic w sąsiedztwie Rynku Wildeckiego. Choć planów tych nie zrealizowano w pełni, wiele zabytkowych budynków zostało zburzonych, co przyczyniło się do zaniedbania okolicy.
Współczesna Wilda – rewitalizacja i nowe oblicze dzielnicy
Tereny zielone i rekreacyjne
Wilda to nie tylko zabytkowe kamienice i obiekty przemysłowe, ale również tereny zielone. W południowej części dzielnicy znajdują się Łęgi Dębińskie oraz Dębina z charakterystycznymi stawami. Są to popularne miejsca rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców Poznania.
Warto wymienić również Park Izabeli i Jarogniewa Drwęskich, który powstał w latach 50. XX wieku, a także Dzieciniec Pod Słońcem – dawny ogród jordanowski położony przy ul. Bielniki, obecnie przekształcony w uroczy park.
Interesującym miejscem są również dawne Łazienki Rzeczne położone nad Wartą. Przez wiele lat były one praktycznie zapomniane, jednak w 2019 roku obiekt przeszedł generalny remont, co umożliwiło zamianę terenu w coś w rodzaju plaży miejskiej.
Rewitalizacja i nowe inwestycje
W ostatnich latach Wilda, podobnie jak inne historyczne dzielnice Poznania (Łazarz, Jeżyce), przeżywa swój renesans. Wiele starych, zaniedbanych przez właścicieli budynków zastępowanych jest nowoczesnymi konstrukcjami. Przeprowadzane są również remonty i renowacje historycznych kamienic, przywracające im dawny blask.
Dzielnica przechodzi intensywną transformację. Stare obiekty poprzemysłowe są adaptowane do nowych funkcji, powstają nowe inwestycje mieszkaniowe i usługowe. Wilda staje się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem do zamieszkania, szczególnie dla młodych ludzi, którzy cenią sobie bliskość centrum miasta oraz unikatowy charakter historycznej zabudowy.
Życie kulturalne i społeczne
Współczesna Wilda to nie tylko dzielnica mieszkalna i przemysłowa, ale również miejsce kultury i rozrywki. Dawna zajezdnia tramwajowa przy ul. Madalińskiego jest miejscem organizacji licznych imprez kulturalnych, szczególnie w okresie letnim. To również miejsce, gdzie znajdują się zabytkowe tramwaje, a przez kilka lat odbywały się stąd przejazdy turystycznym tramwajem po Poznaniu.
Na Wildzie działa wiele kawiarni, restauracji i lokali rozrywkowych, które przyciągają nie tylko mieszkańców dzielnicy, ale również gości z innych części miasta i turystów. Dzięki temu dzielnica tętni życiem i nieustannie się rozwija.
Ciekawostki i mało znane fakty o Wildzie
Znani mieszkańcy Wildy
Na Wildzie urodziło się i mieszkało wielu znanych poznaniaków. Jednym z nich był Roman Wilhelmi, legenda polskiej kinematografii i wybitny aktor teatralny, który urodził się w kamienicy u zbiegu ulic Sikorskiego i Przemysłowej 6 czerwca 1936 roku.
Dawne leprozorium na Wildzie
W XIII stuleciu na terenie dzisiejszej Wildy powstało leprozorium założone przez rycerzy św. Łazarza. Zakon zajmował się walką z trądem, który do Europy przywlekli krzyżowcy. Swoje szpitale i przytułki dla trędowatych zakładali poza miastem, aby uniknąć rozprzestrzeniania się choroby3. Po średniowiecznym szpitalu nie ma dziś śladu, podobnie jak po XVI-wiecznym, drewnianym szpitalu, który zbudowano podczas epidemii dżumy w 1569 roku.
Wilda w kulturze i sztuce
Specyficzny charakter Wildy sprawił, że stała się ona inspiracją dla wielu twórców. Jedni mówią z przekąsem: „Wilda jest specyficzna”, drudzy żarliwie zapewniają: „Wilda jest magiczna”. Ten dualizm postrzegania dzielnicy sprawia, że jest ona wyjątkowo interesującym tematem dla artystów, pisarzy i filmowców.
Przyszłość poznańskiej Wildy
Wyzwania komunikacyjne i infrastrukturalne
Wilda, pomimo centralnego położenia w Poznaniu, zmaga się z pewnymi ograniczeniami komunikacyjnymi. Ze względu na tory kolejowe i Rzekę Wartę, przejść lub przejechać można ją tylko w kierunku północ-południe, co w dużym stopniu ogranicza jej rozwój. Przydałby się kolejny most lub kładka na Warcie (umożliwiająca połączenie z Ratajami) oraz przejście pod lub nad torami kolejowymi łączące Wildę z Łazarzem.
Perspektywy rozwoju dzielnicy
Pomimo wyzwań, przyszłość Wildy rysuje się pozytywnie. Dzięki swojemu unikalnemu charakterowi, bogatej historii i wyjątkowej architekturze, dzielnica ma ogromny potencjał rozwojowy. Trwające procesy rewitalizacji i nowe inwestycje przyczyniają się do podniesienia atrakcyjności Wildy zarówno jako miejsca do zamieszkania, jak i celu turystycznego.
Wilda jako przykład udanej transformacji dzielnicy przemysłowej
Wilda może stanowić przykład udanej transformacji dzielnicy przemysłowej w nowoczesną, tętniącą życiem część miasta. Zachowując swoje historyczne dziedzictwo, jednocześnie otwiera się na nowe trendy i potrzeby współczesnych mieszkańców. Ta umiejętność łączenia tradycji z nowoczesnością stanowi o wyjątkowości Wildy na mapie Poznania.
Dlaczego warto odkryć Wildę?
Wilda to fascynująca dzielnica Poznania o bogatej historii i unikalnym charakterze. Od średniowiecznej wsi książęcej, przez przemysłowe centrum, po nowoczesną dzielnicę łączącą tradycję z przyszłością – Wilda nieustannie się zmienia, zachowując przy tym swoją tożsamość.
Dla miłośników historii i architektury, Wilda oferuje bogactwo zabytkowych kamienic, wyjątkowe obiekty sakralne i przemysłowe oraz miejsca związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi. Dla poszukujących odpoczynku i kontaktu z naturą, dzielnica ma do zaoferowania liczne tereny zielone i rekreacyjne. A dla tych, którzy cenią sobie życie kulturalne i rozrywkowe – kawiarnie, restauracje i wydarzenia kulturalne.
Odkrywanie Wildy to fascynująca podróż przez historię Poznania, która pozwala lepiej zrozumieć charakter całego miasta i docenić bogactwo jego dziedzictwa kulturowego.